Landschap bij Smilde

Jan van der Zee tekende van kind af aan. Zijn tekenleraar aan de HBS in Leeuwarden bracht hem in contact met Jan Mankes, bij wie hij enige tijd tekenlessen volgde. Vanaf 1921 volgde hij een opleiding aan de Academie Minerva in Groningen. Op aanraden van docent Bach zocht Van der Zee in 1922 contact met De Ploeg. Rond de jaarwisseling 1922/1923 werd hij lid en in 1923 nam hij voor het eerst deel aan de jaarlijkse Ploegtentoonstelling. Zijn werk werd in 1925 opgenomen in Het Kouter, The Next Call en in het Belgische tijdschrift De Driehoek. Van 1928 tot 1941 was hij penningmeester van de kunstkring. Hij was ook bijna permanent lid van de tentoonstellingscommissie. Het was zijn initiatief om in 1933 internationale kunstenaars voor de jubileumexpositie uit te nodig.

Van der Zee volgde een opleiding aan Academie Minerva (1919-1922) in Groningen, waar hij les kreeg van onder andere F.H. Bach en Willem Valk. Van der Zee schilderde (gouache, olieverf) en aquarelleerde landschappen, portretten, stillevens en stadsgezichten. Hij maakte daarnaast grafische kunst in de vorm van lino- en houtsnedes. Van der Zee behoorde tot de vroege Nederlandse constructivisten. Hoewel hij binnen het figuratieve werk zijn onderwerpen abstraheerde, werden ze nooit echt abstract.

In 1922 richtte hij met Wobbe Alkema en Johann Faber het reclamebureau Atelier Voor Artistieke Reclame (AVAR) op, ze huurden atelierruimte aan de Noorderstationsstraat in Groningen. Van der Zee was lid van De Ploeg (1923-1948), vervolgens van Het Narrenschip. In 1958 was hij mede-oprichter van de Groninger schildersgroep Nu. In 1965 ontving hij de Culturele prijs van de provincie Groningen. In 1986 hielden het Fries Museum en het Groninger Museum een grote overzichtstentoonstelling van zijn werk.

Van der Zee was niet alleen als kunstschilder actief, maar maakte ook monumentaal werk. Voorbeelden zijn de trap bij de Naberpassage aan de Grote Markt (1975, verwijderd in 2013) en de mozaïekmuur (1960) voor de pabo aan de Verzetstrijderslaan. Voor de Martinikerk maakte hij een aantal glas in loodramen.

Strokartonfabriek De Eendracht, Appingedam

Jan Lucas van der Baan werd geboren in de stad Groningen. Zijn vader was onderwijzer. Van 1924 tot 1931 volgde hij het onderwijs aan de Gemeentelijke HBS in Groningen, de school waar het Ploeglid Jan Gerrit Jordens tekenles gaf. Jordens was een groot voorstander van de vrije expressie in het tekenonderwijs. Van der Baan beschouwde Jordens als zijn belangrijkste leraar die van grote betekenis was voor zijn latere ontwikkeling als kunstenaar en leraar.

In 1931 begon Van der Baan zijn studie aan de Academie Minerva waar hij lessen volgde van Franciscus Hermanus Bach en Dirk de Vries Lam. In 1933 behaalde hij het diploma Teekenen en Kunstnijverheid. Daarna studeerde hij tussen 1933 en 1936 voor de akte MO A en B tekenen aan het Rijksinstituut tot Opleiding van Teekenleraren in Amsterdam.

Direct na zijn afstuderen ging Van der Baan aan de slag als tekenleraar. Tot de Tweede Wereldoorlog moest hij, bij gebrek aan voltijdse banen, genoegen nemen met tijdelijke aanstellingen, vaak voor een beperkt aantal uren per week. Hij gaf les op verschillende scholen. Van 1942-1948 was hij leraar aan de Gemeentelijke HBS voor meisjes in de stad Groningen en in 1948 volgde hij Jordens op aan de Gemeentelijke HBS (later Zernike College) in Groningen. Van der Baan zette de lesmethoden van zijn voorganger en leermeester voort. Vrije expressie speelde in dit type tekenonderwijs een belangrijke rol. Hij bleef aan het Zernike College verbonden, ook als leraar kunstgeschiedenis, tot zijn pensionering in 1976.

Na enkele jaren lid te zijn geweest van de Groningse Kunstenaarsvereniging Zig-Zag, meldde Van der Baan zich in 1941 aan bij De Ploeg om als lid toegelaten te worden. Het door hem ingezonden werk werd niet door alle zittende Ploegleden positief beoordeeld. Sommigen vonden het werk niet vernieuwend genoeg en daarom niet passend in de traditie van De Ploeg. Anderen vonden dat aankomende talenten ook kansen moesten hebben en het resultaat van de discussie was dat Van der Baan een voorlopig-lidmaatschap kreeg aangeboden.

Na de Tweede Wereldoorlog speelde Van der Baan een belangrijke bestuurlijke rol in De Ploeg. Hij was enige tijd secretaris en ook voorzitter. Hij was een der initiatiefnemers van het Grafisch Centrum, dat in 1964 werd opgericht.

Met zijn wat academisch ogende sfeervol geschilderd werk uit de periode 1935-1955 week Van der Baan duidelijk af van de uitbundige expressionistische stijl, die zo kenmerkend was voor de meeste Ploegschilders in die dagen. Belangrijke onderwerpen voor zijn schilderijen en aquarellen waren het landschap, de stad Groningen en het water. Van der Baan en zijn vrouw Peta Edzes (met wie hij in 1942 was getrouwd) waren fervente watersporters. Schepen en havengezichten vormden een belangrijk thema in zijn artistieke productie.

In de jaren zestig werd het kleurgebruik expressiever. Van der Baan ging bovendien experimenteren met een meer abstracte stijl. Dat is onder andere te zien in de werken ‘New Dalton Jazzband’ (1966) en ‘Abstract rood’ (1966). Zijn uitstapje naar het kubisme en het abstract expressionisme is vrijwel beperkt gebleven tot werken waarin stedelijke thema’s worden neergezet. De dynamische aspecten van het stedelijk leven leenden zich kennelijk beter voor deze experimenten, zoals te zien in ‘Draaideur’ , een zeefdruk uit 1973 of ‘Stad’, een litho uit 1976.

Aan het einde van de jaren zeventig keerde Van der Baan terug naar een meer realistische weergave van zijn onderwerpen. De olieverfschilderijen ‘Garnwerd’ uit 1980 en ‘Oostum’ uit 1984 zijn hiervan goede voorbeelden.

Oude dijk, 1929

Ekke Abel Kleima was een Gronings schilder en lid van de Groninger Kunstkring De Ploeg.

Kleima werd geboren in Lagemeeden in de toenmalige gemeente Aduard. Na de lagere school volgde hij voortgezet onderwijs aan de Rijks HBS te Groningen. Hij studeerde vanaf 1917 werktuigbouwkunde aan de Technische Hogeschool te Delft en behaalde in 1923 de ingenieurstitel. Hij vestigde zich daarna in Hoogkerk.

Van 1925-1930 werkte hij als leraar aan het Instituut Hommes in Hoogezand. Hij trouwde met Alberta Johanna Sipkens. Vanaf 1930 woonde hij in Warffum waar hij wis- en natuurkunde, mechanica en boekhouden doceerde aan de Rijks HBS. Zijn huis in Warffum was ontworpen door Jacob Gerard Hansen, eveneens lid van ‘De Ploeg’. In 1957 legde hij om gezondheidsredenen zijn werk als leraar neer. Hij overleed op 25 augustus 1958.

Op 5 augustus 1926 meldde Kleima zich aan als lid van ‘De Ploeg’. Kleima was autodidact. Hij werkte in de eerste jaren als Ploeglid veel samen met Jan Altink. In die periode is het heftige expressionisme binnen ‘De Ploeg’ al aan het verdwijnen. Kleima speelde al spoedig een rol van betekenis in de organisatie van de schilderskring. In 1928 werd hij secretaris en hij werd actief in de voorbereidingscommissie voor de tweede lustrumtentoonstelling van ‘De Ploeg’. Na zijn verhuizing naar Warffum in 1930 trekt hij zich terug als secretaris van ‘De Ploeg’ . Hij had een drukke baan als leraar en hij had daarnaast zijn toneelactiviteiten.

Kleima voelde zich sterk verwant met het expressief impressionisme dat met name door Jan Altink werd uitgedragen. Met Altink en Hansen was hij regelmatig in het Groninger landschap te vinden. Typerend in zijn werk zijn de warme, zachte kleuren. De landschappen van Altink, Kleima en in mindere mate Hansen zijn geschilderd met een losse penseelvoering en kennen een verwante impulsiviteit en opbouw. Een ruim bemeten voorgrond met landschappelijke elementen en bomen en struiken aan de horizon, als donkere en verticale beeldelementen tegen een vrij egaal gekleurde overheersend witte lucht. Het meest opmerkelijke echter is de overeenkomstige wijze waarop de verf op de ondergrond is aangebracht. Met krachtige, spontane, soms zelfs woeste gebaren is deze neergezet.

In de jaren dertig ontwikkelde Kleima landschapsschilderingen met een unieke uitstraling: bijzondere composities van licht en donker met een vaak geheimzinnige sfeer. In 1937 maakte Kleima een reis naar België en Frankrijk. Hij schilderde er meerdere strandscènes. Ook een verblijf op Texel leidde tot schilderijen van duinlandschappen en strandscènes.

Na de Tweede Wereldoorlog verliet Kleima ‘De Ploeg’ uit onvrede met het gevoerde beleid. Met Jan van der Zee, Wobbe Alkema en Jan Gerrit Jordens richtte hij in 1950 een nieuwe kunstenaarsvereniging, Het Narrenschip, op. Het leidde tot verschillende exposities. In de periode 1931-1936 geeft Kleima verschillende poppenkastvoorstellingen. Hij gebruikt daarvoor zelf gemaakte poppen, uit hout gesneden, beschilderd en voorzien van door hem ontworpen kleren. Job Hansen was bij deze voorstellingen betrokken door het schrijven van poppenkastscripts, waarmee onder andere de situatie rond de steunregeling voor kunstenaars op de hak werd genomen. In enkele van zijn schilderijen figureren ook door Kleima zelf gemaakte sculpturen. Voor deze plastieken met hun exotische uitstraling gebruikte hij verschillende houtsoorten.

Kleima was lid van de adviescommissie voor Rijksaankopen van moderne kunst en jurylid voor de koninklijke subsidie voor vrije schilderkunst.